W śnieżne sobotnie południe 21 stycznia b. r. na ostrowskim Starym Cmentarzu przy ul. Wrocławskiej, odbyła się uroczystość z okazji 160. rocznicy wybuchu Powstania Styczniowego.
Obchody tej podniosłej i okrągłej rocznicy wybuchu Powstania Styczniowego przygotowało Ostrowskie Towarzystwo Genealogiczne wspólnie z Komisją Historyczną Hufca ZHP
w Ostrowie Wielkopolskim. Uroczystość poprowadził przewodniczący Komisji Historycznej hm. Zbysław Jeżewski wspólnie z prezesem OTG Marianem Franciszkiem Nowakiem, a odbyły się one w centralnym miejscu Cmentarza – przy Krzyżu – przed grobem ks. Augustyna Szamarzewskiego. Po wprowadzenie sztandarów, wystawiono warty honorowe przy grobach powstańców spoczywających na tej zabytkowej nekropolii. Wartę wystawił miejscowy Hufiec ZHP, z kolei komendant Hufca hm. Izabela Potasznik zapaliła pod Krzyżem znicz w intencji wszystkich powstańców styczniowych.
Punktualnie o godzinie 12.00, po odegraniu sygnału „Słuchajcie wszyscy”, wybrzmiał Hymn Państwowy – Mazurek Dąbrowskiego. Gości uroczystości przywitał prezes OTG Marian Franciszek Nowak. Na obchody przybyli m. in.: delegacja Minister Rodziny i Polityki Społecznej Marleny Maląg z wieńcem, senator RP – Ewa Matecka, Poseł na Sejm RP – Tomasz Ławniczak. Powiat Ostrowski był reprezentowany przez sekretarza powiatu Mirosława Rychlika z delegacją. Ze sztandarami i delegacjami przybyli: przedstawiciele Koła nr 2 Związku Żołnierzy Wojska Polskiego w Ostrowie Wielkopolskim, na czele z jego prezesem chor. Antonim Łukomskim, harcerze z Ostrowskiego Hufca ZHP z komendantem hm. Izabelą Potasznik i gronem instruktorów harcerskich, młodzież z I Liceum Ogólnokształcącego im. ks. Jana Kompałły i Wojciecha Lipskiego z historykiem dr. Józefem Pietrzakiem, młodzież z Zespołu Szkół Budowlano-Energetycznego z historykiem dr. Piotrem Wiertelakiem, młodzież z klasy mundurowej z Zespołu Szkół Ponadpodstawowych CKU w Przygodzicach oraz mieszkańcy Ostrowa Wielkopolskiego i okolic. Przybyli też werbliści i trębacz z Ostrowskiej Orkiestry Koncertowej, z jej prezesem – Jerzym Kanią.
Dr Donata Dominik Stawicka przedstawiła krótki rys historyczny Powstania Styczniowego. Wybuchło ono 22 stycznia 1863 i trwało do jesieni 1864 roku. Było najdłużej trwającym zrywem niepodległościowym w epoce porozbiorowej. Do walki wciągnęło wszystkie warstwy społeczeństwa, a wśród osób, które toczyły boje byli też mieszkańcy Ostrowa Wielkopolskiego i okolic. Prelegentka przybliżyła sylwetki przywódców i dowódców powstania pochodzących z terenów obecnego Województwa Wielkopolskiego, w tym szczególnie z jego części południowej.
Apel Pamięci przygotował i poprowadził prezes OTG Marian F. Nowak. Przywoływano
w nim wszystkich powstańców, ich przywódców i dowódców, tych co zginęli, jak również tych co przeżyli, oraz osoby wspierające powstanie. Wymieniono więzionych i straconych, zesłanych na Sybir, wszystkich tych, którzy doznali krzywd ze strony zaborcy. Z imienia i nazwiska wymieniono poległych powstańców – wychowanków Królewskiego Gimnazjum Męskiego, oraz pochowanych na tutejszym, Starym Cmentarzu.
Po Apelu Pamięci, modlitwę za powstańców odmówił proboszcz parafii konkatedralnej
ks. kanonik Adam Kosmała. – Dobry Boże prosimy Cię za tych, którzy zginęli dla Polski w Powstaniu Styczniowym, po nim byli rozstrzelani, prześladowani, zesłani na Syberię – mówił.
Po modlitwie, na grobach powstańców styczniowych, które znajdują się na tej ostrowskiej nekropolii, przy dźwiękach werbli złożono wiązanki kwiatów i zapalono znicze pamięci. Zorganizowano to w sposób równoległy, bowiem za czterema harcerzami ze zniczami udały się w tym samym czasie delegacje władz samorządowych i organizacji społecznych do miejsc pochówku powstańców. Na ostrowskim Starym Cmentarzu pochowani są powstańcy styczniowi: ks. Augustyn Szamarzewski, Józef Kajzer, Ignacy Maciejewski, a także współtworzący i zaopatrujący oddziały powstańcze Antoni Chiżyński – powstaniec listopadowy. Należy przy tym dodać, że na cmentarzu przy ul. Limanowskiego spoczywa powstaniec Walenty Biedowicz, w holu I Liceum Ogólnokształcącym znajduje się tablica upamiętniająca wychowanków Królewskiego Gimnazjum Męskiego w Ostrowie, którzy oddali swoje życie za Ojczyznę w czasie Powstania Styczniowego 1863-1864 roku. Powstańcy zostali także uhonorowani tablicą znajdującą się na Ścianie Pamięci umieszczonej na kościele pw. św. Antoniego.
Po powrocie delegacji od grobów powstańców, trębacz odegrał utwór „Śpij kolego”, po czym odtworzono/odśpiewano pieśń powstańczą „W krwawym polu…”¹.
Na zakończenie uroczystości głos zabrał prezes OTG Marian Franciszek Nowak, który podziękował za przybycie uczestnikom wydarzenia rocznicowego, m.in.: oficjalnym delegacjom, młodzieży, harcerzom, przedstawicielom Ostrowskiej Orkiestry Koncertowej i przybyłym na nią mieszkańcom miasta Ostrowa Wielkopolskiego. Wyraził także podziękowanie dla Urzędu Miasta Ostrowa Wielkopolskiego i Starostwa Powiatowego w Ostrowie Wielkopolskim za pomoc organizacyjną podczas przygotowania uroczystości. Patronat medialny nad wydarzeniem sprawowali: TV PROART i redakcja „Kuriera Ostrowskiego”².
Fot. Stefan Kucharski
————————————————————-
¹ Geneza pieśni „W krwawym polu srebrne ptaszę „ wiąże się ściśle z powstaniem styczniowym. Utwór powstał pod koniec lutego 1863 roku we Lwowie podczas uroczystości pożegnania kilku przyłączających się do powstańczej partyzantki mężczyzn – Franciszka Longchampsa, Ludwika Webera oraz braci Zenona i Mansfelda Lewickich. Przyszli partyzanci byli przyjaciółmi autorów utworu – wielkiego poety i geografa Wincentego Pola oraz muzyka i społecznika Alfreda Bojarskiego. Podczas pożegnalnego wieczoru Pol improwizował przy wtórze przypominającej żołnierski sygnał wojskowy muzyki wykonywanej przez Bojarskiego na gitarze. Za sprawą przyjaciół Pola i Bojarskiego pieśń rozpowszechniła się wśród partyzanckich oddziałów. Szczególną estymą otaczali pieśń żołnierze z jednostek dowodzonych bezpośrednio przez generała Antoniego Jeziorańskiego (1821–1882). Później stała się popularna wśród żołnierzy pozostałych formacji powstańczych,
a jej sława wykroczyła daleko poza zabór rosyjski.
² Zob.: M. Weiss, W hołdzie bohaterom Powstania Styczniowego, „Kurier Ostrowski” 2023, nr 4 (2207), s. 9;
R. Jurowicz, W 160. rocznicę wybuchu Powstania Styczniowego, „Opiekun – dwutygodnik diecezji kaliskiej” 2023, nr 3 (644) z 29 stycznia, s. 22; http://tvproart.pl/v/15678/wydarzenia; https://kurierostrowski.pl/2023/01/21/obchody-160-lecia-powstania-styczniowego-w-ostrowie-foto/; https://konkatedra-ostrowwlkp.pl/2023/01/21/160-rocznica-powstania-styczniowego/ [dostęp: 23.01.2023].
—————————————————————————-
Załącznik nr 1
APEL PAMIĘCI
Na okoliczność 160. rocznicy Powstania Styczniowego
Stajemy dziś, na najstarszym czynnym polskim,
ostrowskim Starym Cmentarzu – przy Krzyżu,
z pochyloną głową, pełni zadumy i bolesnego skupienia,
do uroczystego Apelu Pamięci
– w hołdzie uczestnikom zrywu niepodległościowego
– Powstania Styczniowego – w przeddzień jego 160. rocznicy.
Wzywam!
Do apelu wszystkich Powstańców Styczniowych, którzy w walce z rosyjskim zaborcą w latach 1863-1864 utorowali drogę do wolnej Ojczyzny.
Stańcie do Apelu!
– CZEŚĆ ICH PAMIĘCI! (odpowiadają wszyscy)
(werble)
————————
Przywołuję!
Przywódców Powstania Styczniowego: Członków Rządu Narodowego, Dyktatorów Powstania, wśród których był gen. Marian Langiewicz – pochodzący z pobliskiego Krotoszyna. Wzywam dowódców oddziałów powstańczych, w tym urodzonego w Wieczynie k/ Pleszewa – gen. Edmunda Taczanowskiego – dowódcę powstańczego i naczelnika wojennego ziemi kaliskiej.
Stańcie do Apelu!
– CZEŚĆ ICH PAMIĘCI!
(werble)
————————
Wzywam!
Bohaterów walk o niepodległość Ojczyzny – Powstańców Styczniowych – mieszkańców naszego miasta, powiatu i regionu. Przywołuję patriotyczną młodzież ostrowską, wychowanków Królewskiego Gimnazjum Męskiego, którzy nie bacząc na czekające ich kary odśpiewali 20 kwietnia 1863 roku podczas Mszy Świętej pieśń „Boże coś Polskę…”, w wyniku czego 60 uczniów relegowano ze szkoły. Wielu z nich trafiło do powstania i zginęło.
Stańcie do Apelu!
– CZEŚĆ ICH PAMIĘCI!
(werble)
————————
Wzywam!
Z imienia i nazwiska wychowanków Królewskiego Gimnazjum Męskiego w Ostrowie – poległych w Powstaniu Styczniowym, zmarłych od ran, chorób, także tych, co przeżyli – umieszczonych na pamiątkowej tablicy w holu I Liceum Ogólnokształcącego im. ks. Jana Kompałły i Wojciecha Lipskiego:
Stanisława Bronikowskiego, Antoniego i Franciszka Budziszewskiego, Bolesława Dehnela, Tadeusza Górę, Feliksa Jankowskiego, Stanisława Jerzykowskiego, Ludwika Kostańskiego, Jana Kozankiewicza, Tadeusza Krakowskiego, Hugo Mariana Maliskiego, Władysława Makowskiego, Władysława Psarskiego, Karola Szymańskiego, Kazimierza Unruga, Jakuba Wrzesińskiego, Nikodema Zaborowskiego.
Stańcie do Apelu!
– CZEŚĆ ICH PAMIĘCI!
(werble)
————————
Wzywam!
Osoby duchowne, które przez lata swoim słowem, czynem i odwagą wykuwali w świadomości Polaków myśl i potrzebę walki o wolną Ojczyznę, dając niejednokrotnie impuls do działania, sami też w powstaniu uczestnicząc.
Przywołuję tu wikariusza ostrowskiego ks. Bolesława Antoniewicza – kapelana powstańców, który został ranny, oraz spoczywającego na tym cmentarzu ks. Augustyna Szamarzewskiego, ówczesnego wikariusza w Środzie (Wielkopolskiej), schwytanego i więzionego w okresie Powstania Styczniowego, późniejszego wikarego i proboszcza w Ostrowie (Wielkopolskim).
Stańcie do Apelu!
– CZEŚĆ ICH PAMIĘCI!
(werble)
————————
Wzywam!
Lekarzy i samarytanki niosące pomoc medyczną powstańcom oraz wszystkich tych, którzy nieśli powstańcom pomoc, dostarczając broń, odzież i żywność.
Stańcie do Apelu!
– CZEŚĆ ICH PAMIĘCI!
(werble)
————————
Wzywam!
Powstańców Styczniowych spoczywających na tym cmentarzu: Józefa Kajzera – pseudonim „Wężyk”, Ignacego Maciejewskiego i współtworzącego miejscowe pododdziały powstańcze – Antoniego Chiżyńskiego – powstańca listopadowego 1830 i poznańskiego 1848 roku.
Stańcie do Apelu!
– „CZEŚĆ ICH PAMIĘCI!”
(werble)
————————
Do Was się zwracam!
Powstańcy, nieznani nam z imienia i nazwiska, do Waszych rodzin – bohaterów ówczesnego codziennego życia – którzy doznaliście aresztowań, przeżyliście więzienia, koszmary zsyłki, łagrów, głodu i pracy ponad siły.
Stańcie do Apelu!
– „CZEŚĆ ICH PAMIĘCI!”
(werble)
————————
Powstanie upadło, wielu powstańców zginęło, zmarło od ran, było więzionych przez zaborców, zesłanych na Sybir, ale walczono w narodowej sprawie, dając podwaliny i ducha walki następnym pokoleniom Polaków. Ci, co walczyli o wolną Polskę, pozostaną na zawsze w naszej pamięci.
GLORIA VICTIS – CHWAŁA ZWYCIĘŻONYM!
– „CHWAŁA BOHATEROM!”
(werble)
—————————–
Przygotował i odczytał: Marian F. Nowak – prezes OTG
